Er is veel gaande in het kader van de vreemdelingenwet. De partij (met één lid) van Wilders van de PVV is niet akkoord gegaan met haar eigen asielplannen, op grond waarvan het wetsvoorstel is aangescherpt. Hierbij wordt (onder meer) ook illegaal verblijf in Nederland strafbaar. Dinsdag 1 juli 2025 is het wetsvoorstel[1] goedgekeurd door de Tweede Kamer. Dit wetsvoorstel is goedgekeurd omdat een aantal linkse Kamerleden afwezig waren. De vraag is nu of het wetsvoorstel ook wordt goedgekeurd door de 1e kamer en of er een positief advies komt van de Raad van State. Naast strafbaarstelling van illegaliteit bevat het wetsvoorstel ook andere voorstellen zoals dat de verblijfsvergunning wordt verkort naar drie jaar, dat gezinshereniging lastiger wordt en dat het moeilijker wordt. Ook wordt het moeilijker langer in Nederland te verblijven voor mensen die moeten vluchten voor oorlog en geweld, dan voor mensen die moeten vluchten vanwege hun oriëntatie, religie of etniciteit. De wetswijzigingen zouden komen te staan in de Vreemdelingenwet 2000, de Awb. Het wetsvoorstel wordt de ‘Asielnoodmaatregelenwet’ genoemd.
In deze blog worden een aantal basale vragen beantwoord, speciaal voor mensen die niet legaal in Nederland verblijven. Ik ga in op wat er mogelijk is onder de huidige regelgeving en wat het wetsvoorstel [precies] inhoudt.
Wanneer verblijf je illegaal in Nederland?
Allereerst, wanneer verblijf je illegaal in Nederland? Je verblijft illegaal in Nederland in de volgende gevallen:
- Je hebt niet de Nederlandse nationaliteit;
- Je visum is verlopen;
- Je asielaanvraag is afgewezen;
- Je verblijfsvergunning is ingetrokken of niet verlengd;
- Je bent illegaal Nederland binnengekomen zonder documenten.
Wanneer verblijf je dan wél legaal in Nederland?
Je verblijft wél legaal in Nederland wanneer je:
- Je de Nederlandse nationaliteit hebt;
- Een geldige verblijfsvergunning hebt;
- Er nog een procedure loopt;
- Je bent een burger van de EU/EER (Europese Economische Ruimte) of Zwitserland en je dus vrij mag reizen.
Wat zijn op dit moment de gevolgen als je illegaal in Nederland verblijft?
Je mag niet werken. Je kan in vreemdelingenbewaring worden gezet en worden uitgezet. Je kan daarnaast een inreisverbod krijgen of ongewenst worden verklaard.
Wanneer kan een persoon een inreisverbod krijgen?
- Je verblijft illegaal in Nederland;
- Je hebt een opdracht gekregen (van de IND of DT&V) om Nederland te verlaten maar hebt dit niet binnen de termijn gedaan;
- Er is – zoals genoemd – een gevaar voor de openbare orde of nationale veiligheid;
- Je hebt een terugkeerbesluit gekregen, maar vertrekt niet vrijwillig.
Kortom, niet elke illegaal in Nederland verblijvende persoon krijgt direct een inreisverbod, er dient wel aan de voorwaarden zijn voldaan. Het inreisverbod geldt alleen voor mensen die een ´gevaar´ vormen en daarnaast moet er vanuit de Nederlandse overheid voldoende inspanningen voor vertrek zijn gepleegd. Tegen een inreisverbod kan je bezwaar maken bij de IND.
Regels over het inreisverbod zijn geregeld in de Terugkeerrichtlijn, de Vreemdelingenwet 2000, het Vreemdelingenbesluit 2000 en de Vreemdelingencirculaire. Regels over in het inreisverbod staan onder meer geregeld in art. 66a en 66b van de Vreemdelingenwet.
Wat is dan nu de ongewenstverklaring?
Een ongewenstverklaring is een zware maatregel en strenger dan een inreisverbod. Een vreemdelingen kan (ingevolge art. 67 VW 2000) – onder meer – ongewenst worden verklaard indien:
- Hij illegaal in Nederland verblijft en een strafbaar feit heeft begaan zoals benoemd in de Vreemdelingenwet (opgesomd in art. 108 Vreemdelingenwet, bijvoorbeeld: het negeren van een inreisverbod);
- Hij bij onherroepelijk vonnis is veroordeeld tot een misdrijf waarop 3 jaar of meer is gesteld;
- Indien hij een gevaar vormt voor de openbare orde of veiligheid;
Welke gedragingen zijn nu al strafbaar rondom illegaal verblijf?
Ook in de huidige strafwet zijn er al een hoop gedragingen strafbaar rondom illegaal verblijf.
- Diegene die in strijd met een inreisverbod of ongewenstverklaring in Nederland verblijft is bijvoorbeeld ook onder de huidige wetgeving al strafbaar ex. art. 197 Sr. (maximale straf 6 maanden)
- Ook het tewerkstellen (in dienst nemen) van illegale vreemdelingen is strafbaar ex. art. 197b en c Sr.
Wat verandert er als de nieuwe wet in werking zal treden?
Indien de nieuwe wet in werking zal treden zal al het illegaal verblijf in Nederland strafbaar worden gesteld. Dit zou dan komen te staan in art. 108a VW 2000. Enig verband met een strafbaar feit of gevaar voor de openbare orde is dan dus niet meer nodig. De strafbaarstelling verplaatst zich van illegaal in Nederland verblijvenden met een strafrechtelijke aantekening en/of die onrust veroorzaken naar alle personen die onrechtmatig in Nederland verblijven.
Hoe zou art. 108a VW gaan luiden? Art. 108a VW zou gaan luiden: ‘Het is strafbaar voor een vreemdeling zonder rechtmatig verblijf als bedoeld in art. 8 VW in Nederland te verblijven indien:
- De vreemdeling zich niet houdt aan de vertrekplicht;
- De vreemdeling Nederland niet binnen de gestelde termijn heeft verlaten’.
Wat zijn de overige punten van de asielnoodmaatregelenwet
Daarnaast treedt de asielnoodmaatregelenwet in werking (hiervoor moet de eerste kamer dus wel akkoord gaan).[2]
Wat staat er (onder meer) in de asielnoodmaatregelenwet:
- Verblijfsvergunning asiel max. 3 jaar;
- Géén verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd;
- Ruimere mogelijkheden tot ongewenstverklaring;
- Geen voornemenprocedure bij procedure verblijfsvergunning asiel;
- Geen nareizen mogelijk voor ongehuwde partners of meerderjarige kinderen;
- Strengere toets voor ‘nieuwe feiten en omstandigheden’ bij een vervolg op een eerdere aanvraag.
Welke weren zou een advocaat kunnen voeren indien de nieuwe wet in werking zou treden en iemand wordt verdacht van illegaal verblijf?
- Is er daadwerkelijk sprake van illegaliteit of is er toch een rechtsgrond waarom iemand in Nederland zou mogen verblijven?
- Er is geen verwijtbaarheid (dader niet strafbaar), bijvoorbeeld omdat er geen mogelijkheid is tot terugkeer, vanwege ziekte of medische redenen of vanwege familieomstandigheden?
- Er is geen opzet op het illegaal verblijf;
- Schendt uitzetting de mensenrechten, zoals bijvoorbeeld het recht op familieleven?
- Is het onmogelijk terug te gaan naar het land van herkomst, bijvoorbeeld omdat de verdachte geen documenten heeft of vanwege medische, humanitaire of politieke redenen?
- Zijn er daadwerkelijk mogelijkheden om Nederland te verlaten?
- De Nederlandse overheid heeft geen serieuze pogingen gedaan tot uitzetting.
Er kan dus mogelijk aansluiting worden gezocht bij verweergronden in het kader van art. 197 Sr.[3]
Hóe de Nederlandse rechter zal omgaan met de strafbaarstelling van illegaliteit zal met name in de praktijk moeten blijken wanneer de wetgeving in werking zou zijn getreden.
Strafbaarstelling hulp aan illegalen
Oók de strafbaarstelling van hulp aan illegalen stuit veel Nederlanders tegen de borst. Immers middels de bepalingen van medeplegen [art. 47 Sr] en medeplichtigheid [art. 48 Sr.] zal óók hulp aan illegalen strafbaar zijn.
De Eerste Kamer en de Raad van State zullen zich nog buigen over dit onderdeel.
Amsterdam, 14 juli 2025
[1] Kamerstukken 36.704
[2] Kamerstukken 36.704; wetsvoorstel ligt bij de eerste kamer;
[3] HR 20 november 2001, NJ 2002, 107